بناهاي قديمي و مهمي مانند ميدان هتل رامتين و كاخ بهارستان در شهر تهران، تداعي كننده حوادث و ماجراهاي تعيين كننده تاريخ معاصر كشور است. كاخ بهارستان را كه ميرزا حسين خان سپهسالار بنيان گذاشت، بعدها محل مجلس شوراي ملي شد. اين بنا، تنها يادگار آن روزگار است كه اينك در ميدان بهارستان تهران بر جاي مانده است. تنديس وسط ميدان بهارستان تهران، تاكنون چندين بار عوض شده است. ساختمان بهارستان متحمل گلوله‌هاي توپ و دست كم دو آتش سوزي بزرگ شده است. همچنين، ميدان بهارستان تهران شاهد زد و خوردها، ميتينگ‌ها، تظاهرات و تيراندازي‌هاي بسيار و محل ترورهاي سياسي مهم و تاريخ ساز بوده است.سمت شمال ميدان بهارستان تهران، محل باغ نگارستان هتل المپيك تهران فتحعلي شاه قاجار بود كه مدخل آن در جلوي ميدان بهارستان و خود باغ نيز در شمال ميدان بود. در سال ۱۲۸۴ هجري قمري كه شهر تهران را توسعه دادند، اين باغ جزو شهر تهران شد و بعدها زمين آن را قطعه قطعه كردند و ساختمانهاي مختلف در آن ساختند.

ميرزا يوسف آشتياني، صدراعظم ناصرالدين شاه، ميدان حسن آباد تهران را كه آخرين حد شمال غربي شهر تهران بود به نام پسرش، ميرزا حسن مستوفي هتل سيمرغ تهران الممالك بنا نهاد. در فاصله سالهاي ۱۳۰۳ تا ۱۳۱۲ ه.ق چهار ساختمان با اقتباس از پالاديو، معمار معروف عصر رنسانس ايتاليا، در چهار سوي آن بنا شد. يكي از آنها تخريب و به جاي آن در سال ۱۳۴۵ شمسي، ساختماني چند طبقه براي بانك ملي ساخته شد. اما بقيه در فهرست آثار ملي قرار گرفت و از ويراني مصون ماند. متأسفانه شكل زيبا و هماهنگ ميدان حسن آباد تهران در اثر تغييرات ايجاد شده به هم خورده است. آخرين هتل پاريز تهران تغييري كه در ساختار ميدان حسن آباد ايجاد شد، تخريب فلكه وسط آن در جريان ساختن تونل مترو و خيابان زيرگذر بود.

در زمانهاي گذشته، براي مسافران خارجي و شايد هم براي افراد محلي، جالب‌ترين بخش تهران، محل چهارگوش و وسيعي بود به نام ارك كه بخش قابل توجهي از جنوب ميدان توپخانه را در بر گرفته بود. از زماني كه نوسازي شهر با تخريب اين نواحي هتل فردوسي شروع شد، ديگر از چهره ميدان ارك تهران هيچ اثر و نشانه‌اي نماند. ميدان ارك تهران از ميدان‌هاي مهم دارالخلافه تهران بود كه سابقه آن به دوره شاه تهماسب صفوي مي‌رسيد. ميدان ارك تهران در گذشته محصور بود و اطراف آن را خندق حفر كرده بودند و بيشتر بناهاي سلطنتي در داخل آن قرار گرفته بود. نام اين ميدان از زمان فتحعلي شاه به يادگار مانده است. در زمان ناصرالدين شاه، ميدان ارك تهران را به اسامي مختلف ميدان شاه، ميدان توپخانه و باغ گلشن مي‌ناميدند و اينك به همان نام قديمي ارك معروف است. محدوده جغرافيايي هتل آساره ارك تهران در زمان ناصرالدين شاه، در مقايسه با وضع خيابان‌هاي جديد تهران، چنين بود: از شمال به محوطه بين ضلع جنوبي ميدان سپه و قسمتي از خيابان سپه (خيابان مريض خانه سابق) و خيابان بوذرجمهري تا چهارراه گلوبندك، از جنوب به خيابان ناصرخسرو (ناصريه)، از شرق به خيابان خيام (جليل آباد) و از غرب به گلوبندك تا ميدان امام خميني.

ميدان محمديه تهران از ميدان‌هاي قديمي شهر تهران است كه در روزگار گذشته در خارج از محدوده شهر بود و براي رسيدن به آن لازم بود از كوچه‌هاي هتل بزرگ تهران 2 نامنظم و پيچ در پيچ بسيار گذشت، زيرا مانند امروز از طريق خيابان خيام راه مستقيمي كه بتوان به وسيله آن بهميدان محمديه تهران رسيد، وجود نداشت. وجه تسميه نام اعدام به اين خاطر بود كه محكومان به اعدام را در وسط اين ميدان به‌ دار مجازات مي‌آويختند. نام كنوني اين ميدان «محمديه» است. وجه تسميه اين نام شايد به خاطر دروازه‌اي باشد كه در زمان محمدشاه قاجار، بين اين ميدان و آرامگاه سيد ناصرالدين ساخته هتل بزرگ تهران شده بود كه به نام دروازه محمديه يا دروازه غار قديم خوانده مي‌شد و اكنون نام آن را بر اين ميدان گذاشته‌اند.

ميدان محمديه تهران از ميدان‌هاي قديمي شهر تهران است كه در روزگار گذشته در خارج از محدوده شهر بود و براي رسيدن به آن لازم بود از كوچه‌هاي هتل بزرگ تهران 2 نامنظم و پيچ در پيچ بسيار گذشت، زيرا مانند امروز از طريق خيابان خيام راه مستقيمي كه بتوان به وسيله آن بهميدان محمديه تهران رسيد، وجود نداشت. وجه تسميه نام اعدام به اين خاطر بود كه محكومان به اعدام را در وسط اين ميدان به‌ دار مجازات مي‌آويختند. نام كنوني اين ميدان «محمديه» است. وجه تسميه اين نام شايد به خاطر دروازه‌اي باشد كه در زمان محمدشاه قاجار، بين اين ميدان و آرامگاه سيد ناصرالدين ساخته هتل بزرگ تهران شده بود كه به نام دروازه محمديه يا دروازه غار قديم خوانده مي‌شد و اكنون نام آن را بر اين ميدان گذاشته‌اند.

آستانه مبارك حضرت عبدالعظيم (ع)، يكي از زيارتگاه‌هاي بزرگ و معتبر شيعيان جهان در شهر ري واقع است. حضرت عبدالعظيم از فرزندان امام حسن (ع) است (با پنج واسطه به حضرت امام حسن مجتبي مي‌رسد) كه در قرن سوم هجري، شهيد و در محل كنوني دفن شد. بخش هتل هويزه تهران اصلي و مركزي آستانه حضرت عبدالعظيم (ع) ، همان بناي اوليه حرم بود كه رفته رفته در طول سده‌هاي مختلف بناها و سازه‌هايي ديگر پيرامون آن احداث شد. آستانه حضرت عبدالعظيم (ع) مشتمل است بر حرم‌ها، رواقها، مسجدها، ايوانها، صحنها و ديگر آثار متعلق و وابسته به آن، بقعه‌هاي امامزاده حمزه برادر امام رضا(ع) و امامزاده طاهر از فرزندان امام سجاد (ع) نيز در همين مجموعه قرار دارد. بناي هتل كوثر تهران اصلي و نخستين آستانه حضرت عبدالعظيم (ع) ، يعني حرم، در نيمه دوم قرن سوم هجري (قرن نهم ميلادي) تعمير اساسي شد و درگاه اصلي ورودي آن كه در سمت شمال قرار دارد ابتدا به فرمان پادشاهان آل بويه و سپس به همت مجدالملك رادستاني قمي تكميل شد و آذين يافت. همچنين گنبد مطهر به دستور مجدالملك قمي ساخته و بعدها با روكش طلا پوشيده شد.

مسجد جامع ورامين ، مهم‌ترين بناي قديمي شهر ورامين است كه خوشبختانه بيشتر بخشهاي آن هنوز باقي مانده است. كار پي‌ريزي مسجد جامع ورامين ، در دوران سلطنت سلطان محمد خدابنده، آغاز شد و در عهد فرزند و جانشين وي سلطان ابوسعيد هتل اوين به پايان رسيد. قسمتي از آن در سال ۷۲۲ تا ۷۲۳ هجري قمري ساخته شد (۱۳۲۲م) و بخشي ديگر آن در سال ۷۲۶ هجري قمري (۶-۱۳۲۵ م) خاتمه يافت. اين بنا كه در عهد شاهرخ ميرزا تيموري (۸۱۵ ه.ق) نيز يك بار تعمير و مرمت شده بود، شامل سه قسمت است:مدخل و سردر مسجد جامع ورامين كه تقريباً رو به ويراني است و بخشي از كاشيهاي معرق و فيروزه رنگ آن از بين رفته و كتيبه موجود آن نيز چندان خوانا نيست. قسمتهاي طاق‌دار كه اين قسمت داراي ده طاق نماي كوچك و يك طاق بزرگ در وسط است كه با هم راهرويي مخفي را تشكيل مي‌دهند. كتيبه‌اي روي طاق نماهاي چهارم و پنجم در سمت جنوب بنا موجود است و كتيبه‌اي نيز روي ديوار آن ديده مي‌شود. بخش اصلي مسجد جامع ورامين كه شامل شبستان و ايوان و گنبد بزرگ آجري هتل انقلاب تهران و بناهاي طرفين شبستان است. محرابي با گچبري مفصل، زير گنبد مسجد وجود دارد كه در زمان شاهرخ ميرزا ساخته شده، ولي كامل نيست. حوض بزرگ داخل صحن و حوض كوچك مقابل سردر مسجد و نيز پايه‌هاي اصلي بخش‌هاي نابود شده، از زير خاك بيرون آورده شده است.

در ورودي اصلي مدرسه در حاشيه خيابان بهارستان قرار دارد. از ضلع شرقي نيز دريا به مدرسه و مسجد شهيد مطهري باز مي‌شود. در دهليز ورودي هتل اسپيناس پالاس اصلي، شاهكاري از معماري و كاشي كاري معروف به هفت كاسنيه طاق معلق به يادگار مانده است.بالاي ايوان شمالي، يك ساعت بزرگ نصب شده است. در مدرسه و مسجد شهيد مطهري، كتيبه‌هاي پرشماري روي كاشي نقش شده است. از مشخصات ممتاز تزئينات مدرسه و مسجد شهيد مطهري، گذشته از طاق معلق، كاشي‌هاي محصور و خشتي رنگارنگ بناست كه داراي مناظري بسيار زيباست. از لحاظ هنر حجاري و سنگ تراشي نيز اسپيناس پالاس ستونهاي يكپارچه آن قابل توجه است. اين مدرسه كه از بزرگ‌ترين مدرسه‌هاي تهران است، ۶۲ متر طول و ۶۱ متر عرض دارد. در صحن مدرسه، باغچه‌اي پر درخت و زيبا با آب نما ساخته شده است. مدرسه و مسجد شهيد مطهري داراي ۶۰ حجره است و ارتفاع گنبدش به ۳۷ متر مي‌رسد.

مدرسه و مسجد شهيد مطهري هتل هما تهران در خيابان شهيد مصطفي خميني (سيروس) واقع شده و از مدرسه‌هاي بزرگ و زيباي قرن سيزدهم هجري قمري ايران است. بانيان اين بناي بزرگ و نيز بانيان ساختمان مجلس شوراي ملي، حاج ميرزا حسين خان سپه سالار قزويني، صدراعظم دوره ناصرالدين شاه قاجار و برادرش مشيرالدوله بودند.كار پي‌ريزي مدرسه و مسجد شهيد مطهري معتبر در سال ۱۲۹۶ هجري قمري آغاز شد. مجموعه اين بناي شكوهمند، شامل جلوخان هتل نووتل و سردر و دهليز و ساختمان دو طبقه حجره هاست. مدرسه و مسجد شهيد مطهري داراي چهار ايوان، گنبدي بزرگ، شبستان (چهل ستون)، هشت گلدسته، مناره كاشي كاري و مخازن يك كتابخانه معتبر است.

مسجد جامع رجب‌علي تهران كه در خيابان پانزده خرداد (بوذرجمهري) در محله درخونگاه واقع شده، از مسجدهاي قديمي شهر تهران است و صحني نسبتاً وسيع و شبستان تابستاني و زمستاني دارد. ايوان مدرسه مسجد جامع رجب‌علي تهران، زيبايي هتل لاله تهران خاصي دارد. ايوان مدرسه و شبستان قديمي مسجد جامع رجب‌علي تهران از لحاظ سبك ساخت و اسلوب كاشي‌كاري و همچنين كتيبه خط ثلثي كه بر بالاي ايوان رفيع نصب شده، بسيار جالب و ارزنده است. طاق نماهاي دو روي ايوان و دو گوشواره بالايي آن، داراي طاق‌بندي و كاشي كاري ممتاز است. در اين قسمت از بنا، كتيبه‌اي كه به خط ثلث سفيد رنگ بر متن كاشي هاي لاجوردي نصب شده، حاكي از مرمت مسجد است. طاق نماهاي ايوان و صحن مسجد عموماً مزين به كاشي كاري‌هايي خوش طرح است. در ميان كاشي كاري‌ها، به شيوه  هتل لاله رايج در دوران صفويه و مانند مدرسه چهارباغ اصفهان، به خط كوفي واژه‌هاي «الله» و «علي» را با قطعات كاشي ساخته‌اند. در پشت اين ايوان بلند، شبستان و حجره‌هاي مسجد جامع رجب‌علي تهران واقع شده است. اين شبستان از نظر هنر معماري و تزئينات كاشي كاري دوران قاجار، بسيار زيبا و حائز اهميت است. در ميان دايره كاشي ايوان، نام كاشي كار و استاد بنا ثبت شده است.